MENU

ZADZWOŃ

Opieka nad dzieckiem po rozwodzie
 

Rozwód to trudny proces, a jedną z najważniejszych i najbardziej wrażliwych kwestii jest opieka nad dzieckiem po rozwodzie. Dla wielu rodziców walka o dziecko w sądzie staje się najbardziej emocjonalnym etapem rozstania. Z punktu widzenia prawa każda sprawa dotycząca dzieci rozstrzygana jest z myślą o ich dobru, jednak dla rodziców często wiąże się to z niepewnością i stresem. W tym artykule wyjaśniamy, kto decyduje o opiece nad dzieckiem po rozwodzie, jakie czynniki wpływają na decyzję sądu oraz jak przygotować się do sprawy o opiekę. Podpowiemy też, jakich błędów unikać, na czym polega opieka naprzemienna i kiedy warto skorzystać z pomocy prawnika lub detektywa. Wszystko to w przystępny sposób, bez prawniczego żargonu, ale z eksperckim spojrzeniem, abyś mógł lepiej zrozumieć, co Cię czeka i jak zadbać o interes dziecka.
 

Kto decyduje o opiece nad dzieckiem po rozwodzie?
 

W Polsce ostateczne decyzje dotyczące opieki nad wspólnym małoletnim dzieckiem podejmuje sąd. Orzekając rozwód, sąd ma obowiązek rozstrzygnąć o władzy rodzicielskiej, miejscu pobytu dziecka, kontaktach z dzieckiem oraz alimentach. Innymi słowy, w wyroku rozwodowym znajdzie się postanowienie o tym, z którym rodzicem dziecko będzie mieszkać i jakie prawa oraz obowiązki wobec dziecka będą mieli oboje rodzice. Co ważne, sąd rozstrzyga te kwestie niezależnie od tego, czy rodzice o to wnoszą – jest to element obligatoryjny wyroku.
 

W praktyce rodzice mogą próbować sami ustalić zasady opieki nad dzieckiem, zanim sprawa trafi przed oblicze sądu. Prawo przewiduje możliwość sporządzenia pisemnego porozumienia wychowawczego (planu rodzicielskiego), w którym rodzice uzgodnią, jak będą wykonywać władzę rodzicielską i utrzymywać kontakty z dzieckiem po rozwodzie. Jeśli takie porozumienie zostanie przedstawione sądowi i jest zgodne z dobrem dziecka, sąd zazwyczaj je zatwierdzi. Taka polubowna ugoda może przyspieszyć i złagodzić przebieg sprawy.

Jeżeli jednak rodzice nie dojdą do porozumienia, decyzję podejmie sąd po przeanalizowaniu dowodów i wysłuchaniu obu stron. Kto dostaje dziecko po rozwodzie? Nie ma tu automatycznej reguły – każde rozstrzygnięcie jest indywidualne. Dawniej często panowało przekonanie, że dziecko z zasady zostaje z matką. Rzeczywiście, statystyki sprzed lat potwierdzały przewagę matek w otrzymywaniu opieki. Jednak obecnie trend ten ulega zmianie – już tylko ok. 40% matek otrzymuje wyłączną władzę rodzicielską nad dziećmi, a sądy coraz częściej pozostawiają władzę rodzicielską obojgu rodzicom, kierując się przede wszystkim najlepszym interesem dziecka. To oznacza, że w wielu przypadkach oboje rodzice formalnie zachowują prawa rodzicielskie, choć dziecko na co dzień mieszka głównie u jednego z nich. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu rodzicowi, a drugiemu ją ograniczyć do konkretnych uprawnień (np. współdecydowania o edukacji czy leczeniu dziecka), ale coraz częściej – o ile sytuacja na to pozwala – władza rodzicielska przysługuje wspólnie obojgu. Kwestia praw rodzicielskich po rozwodzie zależy więc od okoliczności danej sprawy, a nadrzędnym kryterium jest zawsze dobro dziecka.
 

Warto pamiętać, że orzeczenie sądu w sprawie opieki nie jest raz na zawsze przesądzone. Jeśli w przyszłości nastąpi istotna zmiana okoliczności (np. jedno z rodziców poważnie zaniedba obowiązki lub diametralnie poprawią się warunki drugiego), można wystąpić o zmianę ustalonych zasad. Zasadniczo jednak lepiej jest już na etapie rozwodu zadbać o jak najlepsze uregulowanie opieki, aby zapewnić dziecku stabilizację.
 

Jakie czynniki sąd bierze pod uwagę przy przyznawaniu opieki?
 

Dobro dziecka jest podstawowym i nadrzędnym kryterium, którym kieruje się sąd przy podejmowaniu decyzji o opiece. Choć to hasło może wydawać się ogólne, w praktyce przekłada się na szereg konkretnych czynników ocenianych przez sąd. Oto najważniejsze z nich:
 

• Wiek dziecka. Potrzeby i rutyna życiowa dziecka różnią się w zależności od jego wieku. Inaczej wygląda opieka nad niemowlęciem, a inaczej nad dzieckiem w wieku szkolnym czy nastolatkiem. Sąd bierze pod uwagę, który rodzic jest w stanie lepiej sprostać tym potrzebom – np. w przypadku bardzo małych dzieci często kluczowa jest ciągłość opieki i więź emocjonalna z głównym opiekunem, co w praktyce często przemawia za matką, zwłaszcza gdy dziecko było dotąd karmione piersią. Starsze dzieci są bardziej samodzielne, a ich więź z każdym z rodziców może być silniej zaznaczona przez wspólne zainteresowania czy styl wychowania.
   

• Relacja emocjonalna dziecko–rodzic. Sąd oceni, z którym rodzicem dziecko jest silniej związane emocjonalnie. Ważne jest, kto dotychczas zajmował się dzieckiem na co dzień – czy przed rozwodem dziecko mieszkało głównie z mamą, czy z tatą, i jak wyglądała więź z każdym z rodziców. Nie oznacza to automatycznego faworyzowania rodzica, u którego dziecko mieszkało wcześniej, ale pozwala ocenić, dla kogo zmiana byłaby większym wstrząsem. Sąd sprawdzi stopień przywiązania dziecka do każdego z rodziców, np. kto poświęcał mu więcej czasu, zajmował się codzienną opieką, odrabianiem lekcji, spędzał weekendy.
   

• Kompetencje wychowawcze i warunki bytowe każdego z rodziców. Pod pojęciem kompetencji wychowawczych kryją się m.in. cechy osobowości rodzica, jego dojrzałość, stabilność emocjonalna, umiejętność radzenia sobie w stresie, cierpliwość i konsekwencja w wychowaniu. Sąd analizuje, na ile każdy z rodziców daje gwarancję, że zapewni dziecku prawidłowy rozwój fizyczny, emocjonalny i intelektualny. Istotne są także warunki materialne i mieszkaniowe – czy rodzic ma odpowiednie mieszkanie (np. osobny pokój dla dziecka lub przynajmniej dogodne warunki do nauki i snu), stałe dochody pozwalające na utrzymanie dziecka, stabilną sytuację życiową. Majętność nie jest decydującym czynnikiem, ale zapewnienie dziecku stabilizacji (dach nad głową, wyżywienie, dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej) to konieczne minimum. Sąd rozważy, czy każde z rodziców jest w stanie samodzielnie sprostać codziennym obowiązkom (zaprowadzanie do szkoły/przedszkola, gotowanie posiłków, nadzór nad nauką, itp.), czy może liczyć na wsparcie np. dziadków, obecnego partnera, itp.
   

• Stan zdrowia i predyspozycje psychiczne rodziców. Jeśli któryś z rodziców cierpi na poważne choroby (fizyczne lub psychiczne) albo np. ma problem z uzależnieniem, sąd musi ocenić, na ile to wpływa na zdolność do opieki nad dzieckiem. Analogicznie, jeśli rodzic ma historię zachowań agresywnych, przemocy domowej czy innych zachowań zagrażających dobru dziecka, będzie to ogromny minus przy ocenie opieki. Wszystkie te okoliczności są badane pod kątem wpływu na dobro dziecka.
   

• Dotychczasowy tryb życia dziecka. Sąd stara się – o ile to możliwe – zachować dziecku ciągłość i poczucie bezpieczeństwa. Jeśli dziecko mieszkało w konkretnym miejscu, chodziło do określonej szkoły/przedszkola, miało przyjaciół, to nagła radykalna zmiana otoczenia może być dla niego trudna. Dlatego sąd zastanowi się, który z rodziców pozwoli dziecku zachować bardziej stabilne warunki (np. pozostanie w tym samym mieście czy szkole). Oczywiście czasem zmiana jest nieunikniona, ale wtedy należy zapewnić dziecku odpowiednią adaptację.
   

• Wola dziecka. Polski system prawny przewiduje, że jeśli dziecko osiągnęło odpowiedni poziom dojrzałości (nie ma sztywnej granicy wieku, przyjmuje się orientacyjnie, że chodzi o dzieci mniej więcej powyżej 12 lat, choć i młodsze mogą zostać wysłuchane, jeśli są na tyle rozwinięte emocjonalnie), to sąd może wysłuchać zdania dziecka w sprawie opieki. Następuje to zazwyczaj w swobodnej atmosferze – często na posiedzeniu poza salą rozpraw, w obecności psychologa lub kuratora sądowego – tak by dziecko nie czuło presji. Opinia dziecka nie jest wiążąca, ale może mieć znaczący wpływ na decyzję, zwłaszcza jeśli jest jasno wyrażona i uzasadniona, a jednocześnie nie wynika z nacisków żadnego z rodziców. Przykładowo, jeśli nastolatek zdecydowanie chce mieszkać z ojcem i racjonalnie to tłumaczy (a jednocześnie nie ma przeciwwskazań merytorycznych), sąd weźmie to pod uwagę.
   

• Gotowość do współpracy z drugim rodzicem. Choć emocje rozwodowe często są silne, od rodziców oczekuje się dojrzałości polegającej na oddzieleniu konfliktu małżeńskiego od dobra dziecka. Sąd przychylniej patrzy na rodzica, który współpracuje i nie utrudnia kontaktów drugiemu. Jeśli jedno z rodziców otwarcie deklaruje chęć współdziałania (np. informuje drugiego o postępach w szkole, konsultuje decyzje dotyczące dziecka, jest skłonne do kompromisów), a drugie nastawione jest konfrontacyjnie, to ten bardziej ugodowy rodzic jawi się jako lepszy opiekun dla dziecka. W skrajnych sytuacjach zdarza się, że rodzic sabotuje kontakty dziecka z drugim lub nastawia dziecko przeciw niemu – takie działania (nazywane alienacją rodzicielską) są bardzo negatywnie oceniane. Sąd dostrzega, gdy dziecko staje się zakładnikiem konfliktu dorosłych. Jeżeli rodzic wykorzystuje dziecko do rozgrywek – np. nie pozwala na spotkania, obrzuca w obecności dziecka drugiego rodzica obelgami, czy przekazuje mu nieodpowiednie szczegóły spraw sądowych – to takie postępowanie może zaważyć na ostatecznej decyzji w kwestii opieki. Krótko mówiąc, sąd chętniej powierzy dziecko temu, kto daje gwarancję, że będzie dbał o utrzymywanie więzi z obojgiem rodziców.
   

• Ewentualne opinie biegłych i wywiady środowiskowe. W sprawach o opiekę sąd nierzadko korzysta z pomocy biegłych sądowych – psychologów lub pedagogów. Biegli mogą zostać powołani do oceny więzi dziecka z rodzicami, zbadania kompetencji wychowawczych, sytuacji rodzinnej i ewentualnych problemów emocjonalnych w rodzinie. W praktyce rodzice i dziecko mogą zostać skierowani na badanie w Opiniodawczym Zespole Specjalistów Sądowych (dawny RODK), gdzie psychologowie ocenią, z kim dziecko ma lepszy kontakt, jak funkcjonuje w relacji z każdym z rodziców i jaka forma opieki byłaby najkorzystniejsza. Sąd może także zlecić wywiad kuratorski – kurator odwiedza każde z rodziców w domu, aby sprawdzić warunki mieszkaniowe, porozmawiać ze stronami, czasem z dzieckiem, i sporządza raport dla sądu. Wszystkie te opinie i raporty są dla sądu istotną wskazówką przy podejmowaniu decyzji.
   

Podsumowując, sąd analizuje całość sytuacji rodzinnej – od spraw materialnych, przez więzi emocjonalne, po postawę rodziców. Szuka odpowiedzi na pytanie: u którego z rodziców dziecko będzie miało najlepsze warunki do życia i rozwoju, przy jednoczesnym poszanowaniu prawa do kontaktu z obojgiem rodziców. Każdy przypadek jest inny, dlatego warto dobrze przygotować się do przedstawienia swoich atutów jako opiekuna.
 

Jak przygotować się do sprawy o opiekę nad dzieckiem?
 

Przygotowanie do sprawy o ustalenie opieki (władzy rodzicielskiej i miejsca pobytu dziecka) to nie tylko kwestie formalne, ale też strategiczne i emocjonalne. Stawka jest wysoka – chodzi przecież o dobro twojego dziecka i waszą wspólną przyszłość. Oto kroki i wskazówki, które pomogą Ci solidnie się przygotować:
 

1. Zbierz dokumenty potwierdzające Twoją sytuację i zaangażowanie. Już na etapie składania wniosku (lub odpowiedzi na wniosek drugiej strony) warto zgromadzić dowody na to, że posiadasz odpowiednie warunki do sprawowania opieki. Przydatne dokumenty to m.in.: zaświadczenie o zarobkach i zatrudnieniu (stabilna praca świadczy o możliwości utrzymania dziecka), dokumenty dot. mieszkania (np. akt własności lub umowa najmu, potwierdzająca że masz miejsce do zamieszkania z dzieckiem), zaświadczenia lekarskie o Twoim stanie zdrowia, opinię ze szkoły lub przedszkola (jeśli dziecko już uczęszcza – czy jesteś zaangażowany w życie szkolne, np. obecność na zebraniach, współpraca z wychowawcą), ewentualne referencje od opiekunki, nauczyciela lub innych osób, które mogą poświadczyć Twoje kompetencje rodzicielskie. Dowodami mogą być też zeznania świadków – warto więc zastanowić się, kto z otoczenia (np. dziadkowie, sąsiedzi, nauczyciel, trener zajęć dodatkowych) mógłby przed sądem poświadczyć, że jesteś troskliwym, odpowiedzialnym rodzicem i zapewniasz dziecku dobrą opiekę.
 

2. Dokumentuj swoją relację z dzieckiem. W trakcie postępowania sąd będzie analizował, jak wyglądało dotychczasowe życie dziecka i Twoje w nim uczestnictwo. Dlatego dobrze jest mieć namacalne dowody na swoje zaangażowanie. Możesz przedstawić zdjęcia z ważnych wydarzeń (pokazujące, że spędzacie razem czas – np. wspólne wakacje, urodziny, wyjścia), wydruki maili lub SMS-ów świadczące o tym, że zajmujesz się organizacją codzienności dziecka (np. korespondencja z nauczycielem, z lekarzem, z drugim rodzicem na tematy opieki), dyplomy lub zaświadczenia z zajęć dodatkowych, na które zapisałeś dziecko itp. Jeśli prowadzisz kalendarz lub notatki dotyczące dziecka (np. zapiski o jego postępach, problemach, wizytach u lekarza), to również może pokazać sądowi Twoje zainteresowanie i bliską więź.
 

3. Przygotuj się na opinię biegłych. Jeżeli spodziewasz się (lub już wiesz), że w sprawie zostanie powołany biegły psycholog/rodzinny, warto odpowiednio się nastawić. Taka opinia często bywa kluczowa dla rozstrzygnięcia, dlatego współpracuj z biegłym. Na spotkaniach z psychologiem bądź szczery, spokojny i okazuj autentyczną troskę o dziecko. Biegły będzie obserwował Wasze interakcje – postaraj się więc pokazać, jak dobrym jesteś opiekunem: rozmawiaj z dzieckiem, słuchaj go uważnie, bądź ciepły i empatyczny. Unikaj oczerniania drugiego rodzica podczas takich badań – skup się raczej na pozytywnym przedstawieniu siebie niż na negatywnym obrazie ex-partnera. Pamiętaj, że specjalista ocenia też Twoją zdolność do współpracy dla dobra dziecka. Jeśli masz obawy co do takiego badania, możesz wcześniej porozmawiać z psychologiem dziecięcym, który wyjaśni Ci, jak wyglądają takie spotkania i na co zwrócić uwagę.
 

4. Rozważ mediację i polubowne ustalenia. Choć może wydawać się, że Wasz konflikt jest zbyt duży na porozumienie, spróbuj pomyśleć, czy w jakimś zakresie nie da się uzgodnić warunków opieki bez walki w sądzie. Ugoda rodzicielska ma wiele zalet: oszczędza czas, pieniądze i stres, a przede wszystkim pokazuje, że oboje rodzice potrafią współpracować. Sąd na pewno spojrzy przychylniej na rodzica, który był otwarty na dialog. Mediacja to bezpieczna przestrzeń, gdzie z pomocą neutralnego mediatora możecie wypracować plan opieki (np. grafik kontaktów, podział wakacji, uczestnictwo w uroczystościach szkolnych). Wynegocjowane w mediacji porozumienie, zatwierdzone przez sąd, ma moc wyroku sądowego. Jeśli druga strona jest całkowicie nieustępliwa, sam fakt, że zaproponowałeś mediację i byłeś gotów na kompromis, stawia Cię w dobrym świetle. Warto więc przynajmniej spróbować – nic nie tracisz, a możesz wiele zyskać.
 

5. Przygotuj się mentalnie na rozprawę. Sprawa o opiekę nad dzieckiem bywa trudna emocjonalnie. Postaraj się więc zapanować nad stresem i trzymać emocje na wodzy podczas posiedzeń sądu. Ubierz się schludnie (pokazujesz w ten sposób szacunek dla sądu i wagę sprawy), mów spokojnie i rzeczowo. Przed rozprawą warto przemyśleć, co chcesz powiedzieć: jakie są Twoje najważniejsze argumenty, co odpowiedzieć na zarzuty drugiej strony. Na sali sądowej zwracaj się do sądu w sposób kulturalny, nie przerywaj drugiej stronie ani jej pełnomocnikowi, nawet jeśli padają słowa, które Cię bolą – swoją reakcję będziesz mógł przedstawić, gdy przyjdzie Twoja kolej. Jeśli masz adwokata, zda się on na pewno na profesjonalne prowadzenie sprawy, jednak sąd z pewnością zechce też Ciebie osobiście wysłuchać. Pamiętaj, że Twoje zachowanie na sali rozpraw również podlega ocenie – sędzia obserwuje, czy potrafisz zachować spokój i czy naprawdę na pierwszym miejscu stawiasz dobro dziecka (np. czy nie próbujesz załatwiać osobistych porachunków podczas zeznań). Przygotuj się również na to, że postępowanie może wymagać więcej niż jednej rozprawy – uzbrój się w cierpliwość.
 

6. Skorzystaj z pomocy fachowców. Jeżeli czujesz, że przerasta Cię ilość formalności lub nie masz pewności, jak argumentować swoje racje, rozważ wynajęcie adwokata specjalizującego się w prawie rodzinnym. Profesjonalne wsparcie prawne może znacząco zwiększyć Twoje szanse (więcej na ten temat piszemy w dalszej części artykułu). Podobnie, jeśli uważasz, że potrzebujesz twardych dowodów w sprawie (np. na niewłaściwe zachowanie drugiego rodzica), pomocny może być prywatny detektyw – o tym również piszemy niżej.
 

Sprawdź e-book: Jak przygotować się do walki o opiekę nad dzieckiem – praktyczny przewodnik krok po kroku.
 

Błędy, które mogą zaważyć na decyzji sądu
 

W ferworze walki łatwo o potknięcia, które mogą później drogo kosztować. Warto znać najczęstsze błędy popełniane przez rodziców podczas spraw o opiekę i świadomie ich unikać. Sąd bacznie obserwuje postawy obojga rodziców – zarówno na sali rozpraw, jak i poza nią – dlatego pamiętaj, że każde Twoje działanie może mieć znaczenie. Oto lista zachowań, które szczególnie źle widziane są przez sąd i mogą zaważyć na wyniku sprawy:
 

• Angażowanie dziecka w konflikt między rodzicami. To prawdopodobnie najpoważniejszy błąd, jaki można popełnić. Nigdy nie traktuj dziecka jako karty przetargowej w sporze z byłym partnerem. Zakazane jest zarówno świadome nastawianie dziecka przeciwko drugiemu rodzicowi (mówienie przy dziecku źle o matce lub ojcu, obarczanie go winą za rozpad rodziny), jak i utrudnianie kontaktów dziecka z drugim rodzicem bez ważnej przyczyny. Niestety w praktyce zdarza się, że rodzic, przy którym dziecko mieszka, chcąc zranić ex-małżonka, ogranicza mu kontakt z dzieckiem, nie przekazuje telefonów, nie informuje o szkolnych wydarzeniach – takie działania to forma przemocy emocjonalnej wobec dziecka. Sąd bardzo negatywnie ocenia zjawisko alienacji rodzicielskiej i w swoich decyzjach bierze pod uwagę, czy dziecko nie jest przypadkiem “zakładnikiem” konfliktu. Rodzic, który dopuszcza się takich praktyk, ryzykuje, że sąd uzna go za mniej odpowiedniego do wychowywania – bo kto gotów jest krzywdzić emocjonalnie własne dziecko w zemście na byłym partnerze, ten nie stawia dobra dziecka na pierwszym miejscu.

• Składanie fałszywych oskarżeń i koloryzowanie faktów. W trakcie walki o dziecko niektórzy próbują dyskredytować drugiego rodzica za wszelką cenę, nawet uciekając się do mijania z prawdą. Kuszące może być wyolbrzymianie wad ex-małżonka czy wręcz wymyślanie zarzutów (np. pomawianie o nadużywanie alkoholu, przemoc czy inne zaniedbania, jeśli nie ma to pokrycia w rzeczywistości). Oczywiście, jeśli pewne problemy faktycznie występują, należy je przedstawić i udowodnić – to ważne dla dobra dziecka. Jednak celowe oczernianie niewinnej osoby prędzej czy później obróci się przeciw autorowi takich oskarżeń. Sąd opiera się na dowodach – jeśli ich brak, a zarzuty okażą się wyssane z palca, ucierpi wiarygodność oskarżającego. Nadmierne demonizowanie drugiej strony może też świadczyć o braku obiektywizmu i osobistych motywacjach. Dlatego trzymaj się faktów. Nie kłam w sądzie – fałszywe zeznania są karalne, ale nawet pomijając aspekt prawny, skompromitujesz swoją wiarygodność w oczach sądu.

• Agresywne lub nieodpowiednie zachowanie w sądzie i poza nim. Twoja postawa jako rodzica jest pod lupą przez cały czas trwania sprawy. Jeśli pozwolisz sobie na wybuchy złości na sali rozpraw, obrażanie drugiej strony, przekraczanie norm – zrobisz fatalne wrażenie. Podobnie poza sądem: komunikacja z drugim rodzicem pełna wulgaryzmów (np. przez SMS czy e-mail, które potem trafiają jako dowód do akt) może pokazać Cię jako osobę impulsywną, niepanującą nad emocjami. Sąd ocenia również, czy rodzic potrafi zapewnić dziecku spokojne, wolne od przemocy otoczenie. Jeśli więc dojdzie do incydentów agresji (fizycznej lub werbalnej) z Twojej strony – np. awantury przy przekazywaniu dziecka – licz się z tym, że bardzo zaszkodzi to Twojej sprawie. Staraj się zachować kulturę i opanowanie, nawet gdy jest to trudne. Gdy czujesz, że puszczają Ci nerwy, pomyśl o tym, co jest stawką – utrzymanie pełnych praw do opieki nad dzieckiem powinno zmotywować Cię do zdyscyplinowania się.

• Brak chęci współpracy i kompromisu. Upieranie się przy swoim za wszelką cenę, odmowa jakichkolwiek ustępstw czy rozmów z drugim rodzicem – to także błędy, które mogą Ci zaszkodzić. Jeżeli sąd dostrzeże, że jeden z rodziców próbuje uporczywie “wygrać” z drugim, nie licząc się z potrzebami dziecka, może to odebrać jako sygnał, że w przyszłości trudno będzie z taką osobą współpracować w sprawach wychowawczych. Oczywiście nie chodzi o to, by godzić się na niekorzystne dla dziecka rozwiązania. Jednak otwartość na dialog jest postrzegana pozytywnie. Przykładowo, jeżeli matka z góry zapowiada, że “ojciec będzie widywał dziecko tylko przez dwa godziny w niedzielę, bo tak i koniec”, zamiast poszukać rozsądnego kompromisu, to sąd może zastanowić się, czy taka postawa nie wynika z osobistej urazy bardziej niż z rzeczywistego dobra dziecka. Warto wykazać się elastycznością tam, gdzie to możliwe – np. zaproponować sensowny plan podziału opieki, uwzględniający czas drugiego rodzica z dzieckiem. Jeśli druga strona jest konfliktowa i takiej gotowości nie ma, to przynajmniej Ty zachowasz “czyste ręce” i pokażesz się jako osoba, która przedkłada dobro dziecka nad animozje.

• Ignorowanie obowiązków alimentacyjnych lub zaniedbywanie dziecka w trakcie trwania sprawy. Często sprawy o opiekę toczą się równolegle z ustalaniem alimentów. Błędem jest zaprzestanie łożenia na dziecko tylko dlatego, że jesteście w konflikcie. Jeśli chcesz pokazać, że jesteś odpowiedzialnym rodzicem, płać na dziecko regularnie (choćby dobrowolnie, zanim sąd wyda formalne postanowienie). Podobnie nie wolno “karać” drugiego rodzica poprzez zaniedbywanie dziecka – np. spóźnianie się na odbiór ze szkoły, odwoływanie wizyt u lekarza, brak zainteresowania ocenami. Każdy taki przejaw braku troski może zostać wykorzystany przeciwko Tobie w sądzie. Pamiętaj, że będąc w trakcie sporu o opiekę, wciąż jesteś rodzicem tu i teraz – dziecko nadal Cię potrzebuje każdego dnia.

• Publiczne pranie brudów i aktywność w mediach społecznościowych. W dobie Facebooka czy innych mediów społecznościowych częstym błędem jest komentowanie sprawy publicznie, obrażanie byłego partnera w internecie, czy – co gorsza – dzielenie się szczegółami dotyczącymi dziecka. Tego typu zachowania świadczą o niedojrzałości i mogą obrócić się przeciwko Tobie. Sąd raczej nie będzie przeglądał Twojego profilu w mediach społecznościowych, ale jeśli druga strona przedstawi wydruki Twoich wpisów pełnych jadu lub drwin, to na pewno nie zapunktujesz. Najlepiej zachować dyskrecję – kwestie opieki nad dzieckiem to sprawy prywatne, nie należy ich upubliczniać. Również ze względu na dziecko, które kiedyś może takie wpisy przeczytać.
   

Unikając powyższych błędów, zwiększasz swoje szanse na pozytywne rozstrzygnięcie. W każdej chwili miej z tyłu głowy podstawową zasadę: zachowanie zgodne z dobrem dziecka. Jeśli każdą decyzję i każdy krok przefiltrujesz przez pytanie „czy to służy mojemu dziecku?”, prawdopodobnie nie zboczysz na złą drogę.
 

Pobierz nasz e-book i dowiedz się, jak zadbać o dowody do postępowania sądowego.
 

Jak wygląda rozprawa o opiekę nad dzieckiem?
 

Wiele osób obawia się samej rozprawy sądowej, nie wiedząc, czego się spodziewać. Procedura w sprawach o opiekę nad dziećmi (czy to w ramach rozwodu, czy w osobnym postępowaniu) rządzi się pewnymi szczególnymi regułami, które warto znać. Oto, jak zazwyczaj przebiega taka sprawa:
 

Rozprawa z wyłączeniem jawności. Sprawy dotyczące małoletnich dzieci odbywają się przy drzwiach zamkniętych, co oznacza, że publiczność nie ma wstępu na salę. Ma to na celu ochronę prywatności dziecka i swobodę wypowiedzi stron. Na sali obecni są więc tylko skłon orzekający (sędzia lub trzech sędziów – w sprawach rozwodowych często jeden sędzia z dwoma ławnikami), strony postępowania (rodzice) wraz z pełnomocnikami, ewentualnie biegli sądowi i wezwani świadkowie (ale ci ostatni tylko na czas składania zeznań, później opuszczają salę).
 

Wysłuchanie stron. Na początku rozprawy sąd ustala, czego dotyczy sprawa i jakie stanowiska zajmują strony. Jeżeli postępowanie toczy się w ramach rozwodu, najpierw odbędzie się część dotycząca samego rozwodu (np. kwestia winy rozkładu pożycia), a kwestie opieki nad dziećmi są zazwyczaj rozpatrywane w drugiej kolejności. Gdy dojdzie do tego etapu, sąd udziela głosu każdemu z rodziców. Będziesz mieć okazję przedstawić, jak widzisz sprawę opieki: z kim dziecko powinno zamieszkać, jak ma wyglądać kontakt drugiego rodzica, jakie są ku temu argumenty. Sędzia może zadawać Ci pytania – np. o Twój czas pracy, kto zajmuje się dzieckiem w ciągu dnia, jak widzisz rolę drugiego rodzica, czy jesteś skłonny na przykład do opieki naprzemiennej itp. Podczas Twojego wystąpienia druga strona i jej pełnomocnik powstrzymują się od komentarzy – przyjdzie na to czas później.
 

Postępowanie dowodowe. Po wysłuchaniu stron sąd przechodzi do dowodów. Jeśli składaliście dokumenty (np. zaświadczenia, opinie, zdjęcia) – sąd je przejrzy i ewentualnie poprosi o komentarz. Kluczowym elementem bywa przesłuchanie świadków – mogą to być np. członkowie rodziny, nauczyciele, opiekunki, sąsiedzi. Świadkowie składają zeznania pod przysięgą. Najpierw zadaje pytania sąd, potem pełnomocnicy obu stron. Świadkowie mogą opowiedzieć o tym, jak każde z was radziło sobie z opieką, czy widzieli jakieś niepokojące sytuacje, jak dziecko reaguje na każdego z rodziców. Ich zeznania mają pomóc sądowi zrozumieć sytuację rodzinną. W toku dowodowym często pojawiają się opinie biegłych – jeśli psycholog badał Was z dzieckiem, jego opinia pisemna trafiła do akt, a nierzadko biegły jest wezwany na rozprawę, by osobiście omówić wyniki badania. Sąd zadaje biegłemu pytania, strony również mogą o pewne kwestie dopytać. Bywa też, że sąd zarządza tzw. oględziny dziecka – jeśli dziecko jest małe i nie może samo się wypowiedzieć, sędzia czasem chce zobaczyć je na żywo, ocenić np. jego więź z rodzicami (zdarza się to jednak rzadko i raczej w nietypowych sytuacjach).

W trakcie postępowania dowodowego sąd stara się zebrać pełny obraz sytuacji: zarówno materialnej (dochody, warunki mieszkaniowe) rodziców, jak i emocjonalno-wychowawczej (relacje z dzieckiem, kompetencje rodzicielskie). Weźmie pod uwagę dotychczasowe życie dziecka, więzi rodzinne oraz plany na przyszłość przedstawione przez rodziców. Jeśli dziecko jest na tyle dojrzałe, że może się wypowiedzieć, sąd może zarządzić jego wysłuchanie – często w obecności biegłego psychologa, w przyjaznym otoczeniu, aby poznać zdanie dziecka.
 

Wyrok lub postanowienie. Po zakończeniu postępowania dowodowego następują mowy końcowe (pełnomocnicy podsumowują stanowiska stron, czasem strony osobiście mogą coś dodać). Następnie sąd wydaje rozstrzygnięcie. W sprawie rozwodowej decyzje dotyczące opieki są częścią wyroku rozwodowego. W samodzielnej sprawie o opiekę nad dzieckiem decyzja przybiera formę postanowienia. Sąd ogłasza orzeczenie na posiedzeniu jawnym (czyli teoretycznie publicznym, choć rzadko ktoś postronny jest obecny) – mogą przy tym być obecne strony. Ogłoszenie wyroku następuje ustnie, sędzia odczytuje sentencję (np. “sąd postanawia powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej matce Anny Kowalskiej, ograniczając władzę rodzicielską ojca Jana Kowalskiego do prawa współdecydowania o istotnych sprawach dziecka, ustalając miejsce pobytu dziecka przy matce…” itd.). Sędzia zaznacza też, jak uregulowane są kontakty z drugim rodzicem oraz alimenty, jeśli o to również toczyła się sprawa. Po ogłoszeniu orzeczenia sędzia często w skrócie uzasadnia motywy rozstrzygnięcia.
 

Wykonalność i zmiana orzeczenia. Decyzja sądu w sprawach dotyczących dzieci z reguły podlega natychmiastowej wykonalności – to znaczy, że od razu obowiązuje (nie trzeba czekać na uprawomocnienie, aby np. odebrać dziecko drugiemu rodzicowi, jeśli tak orzeczono. Oczywiście strona niezadowolona może wnieść apelację od wyroku rozwodowego lub zażalenie na postanowienie – wtedy sprawa trafi do II instancji. Niemniej na czas trwania ewentualnego odwołania orzeczenie powinno być realizowane. Warto też wiedzieć, że jeśli po jakimś czasie warunki się zmienią, możliwe jest złożenie nowego wniosku o zmianę ustaleń dotyczących władzy rodzicielskiej czy kontaktów (np. gdy drugi rodzic zaczął nadużywać alkoholu, można dążyć do ograniczenia jego praw; albo odwrotnie – jeśli poprawił swoje warunki mieszkaniowe i życiowe, może ubiegać się o szersze kontakty lub nawet współdecydowanie o dziecku).
 

Mimo formalnej otoczki, warto spojrzeć na rozprawę oczami dziecka: to od wyniku tego procesu zależy jego przyszłość. Dlatego sądy starają się procedować możliwie sprawnie i w atmosferze zapewniającej jak najmniejszy stres dla małoletnich. Twoim zadaniem jako rodzica jest pokazać się z jak najlepszej strony – jako osoba dojrzała, która kocha dziecko i jest gotowa zrobić wszystko, by zapewnić mu szczęście i bezpieczeństwo.
 

Czym jest opieka naprzemienna i kiedy się ją stosuje?
 

Coraz częściej w kontekście spraw rozwodowych pojawia się pojęcie opieki naprzemiennej (nazywanej też pieczą naprzemienną). Na czym polega to rozwiązanie i czy jest odpowiednie w Twojej sytuacji?
 

Opieka naprzemienna to model, w którym dziecko mieszka u obojga rodziców naprzemiennie – w z góry ustalonych, porównywalnych okresach czasu. Najczęściej spotykane warianty to np. tydzień u mamy, tydzień u taty na zmianę, czasem dłuższe okresy (miesiąc na miesiąc, semestralnie, itp.). W takim układzie oboje rodzice zachowują pełnię władzy rodzicielskiej i na równi decydują o sprawach dziecka. Każdy z rodziców, sprawując opiekę w „swoim” czasie, samodzielnie zaspokaja bieżące potrzeby dziecka i pokrywa koszty utrzymania (co w praktyce często oznacza, że przy idealnie równo podzielonym czasie opieki żadne alimenty nie są zasądzone, albo są symboliczne – bo każdy utrzymuje dziecko, gdy u niego przebywa).
 

Taki model ma na celu umożliwienie dziecku utrzymywania stałego, bliskiego kontaktu z obojgiem rodziców po rozwodzie. Dziecko de facto ma dwa domy i spędza z mamą i tatą porównywalną ilość czasu. Opieka naprzemienna nie jest w Polsce wprost uregulowana w przepisach, ale wykształciła się w praktyce sądowej i jest dopuszczalna jako jedno z rozwiązań w ramach sprawowania władzy rodzicielskiej. Sąd może zatwierdzić opiekę naprzemienną, jeśli oboje rodzice o nią wnioskują (np. w przedstawionym planie wychowawczym) albo nawet z urzędu orzec taki model – pod warunkiem, że spełnione są pewne warunki.

Kiedy zatem opieka naprzemienna się sprawdza i jest stosowana? Kluczowe przesłanki, wynikające z doświadczeń i orzecznictwa sądów, to:
 

• Brak poważnego konfliktu między rodzicami i dobra komunikacja. Opieka naprzemienna wymaga od rodziców ogromnej współpracy. Trzeba na bieżąco uzgadniać sprawy dziecka, wymieniać się informacjami, reagować na sytuacje losowe (np. choroba dziecka akurat w „twoim” tygodniu). Jeśli rodzice nie potrafią ze sobą rozmawiać i każda interakcja kończy się kłótnią, model naprzemienny się nie uda. Sąd dopuszcza pieczę naprzemienną tylko wtedy, gdy jest ona realnie w interesie dziecka, co oznacza m.in. zdolność rodziców do zgodnej współpracy. Jeżeli konflikt jest ostry, ciągłe zmiany domu mogłyby tylko potęgować stres dziecka.

• Dobre relacje dziecka z obojgiem rodziców. Warunkiem udanej opieki naprzemiennej jest to, że dziecko ma mocną więź zarówno z mamą, jak i z tatą, i chce mieszkać z każdym z nich naprzemiennie. Jeśli dziecko wyraźnie faworyzuje jednego rodzica (bo np. drugi wcześniej mało się nim zajmował), narzucenie mu opieki naprzemiennej mogłoby wywołać poczucie zagubienia. W praktyce często bywa tak, że to rodzice proponują opiekę naprzemienną, gdy oboje są mocno zaangażowani w wychowanie i zależy im na równym podziale czasu.

• Podobny poziom kompetencji i warunków opieki u obojga rodziców. Opieka naprzemienna ma sens wtedy, gdy oboje rodzice są w stanie zapewnić dziecku zbliżone warunki – emocjonalne i materialne. Chodzi np. o to, by dziecko miało w obu domach własną przestrzeń (pokój lub kącik), utrzymany był podobny rygor dnia (godziny posiłków, nauki, snu), zbliżone zasady wychowawcze. Ważne jest też, aby żadne z rodziców nie było wyraźnie mniej dyspozycyjne – np. jeśli jedno pracuje od rana do nocy, a drugie ma dużo czasu dla dziecka, trudno dzielić opiekę pół na pół. Sąd przyjrzy się, czy warunki wychowawcze są porównywalne i czy oboje zapewnią dziecku stabilność.

• Nieduża odległość między domami rodziców. Codzienne funkcjonowanie dziecka w systemie naprzemiennym wymaga, aby rodzice mieszkali stosunkowo blisko siebie, najlepiej w tej samej miejscowości lub bliskich okolicach. Dziecko nie powinno być zmuszone do zmiany szkoły czy przedszkola co tydzień, ani do długich dojazdów. Warunkiem jest więc lokalizacja umożliwiająca normalną realizację obowiązku szkolnego i zajęć dodatkowych z każdego z domów. Jeśli mama mieszka np. w Warszawie, a tata w Krakowie, opieka naprzemienna praktycznie nie wchodzi w grę – chyba że w trybie semestralnym, co jednak bywa trudne.

• Wiek i dojrzałość dziecka. Choć przepisy nie wskazują konkretnego wieku, eksperci podkreślają, że opieka naprzemienna najlepiej sprawdza się u dzieci w wieku szkolnym i starszych. Młodsze dzieci, zwłaszcza maluchy poniżej ok. 4–5 roku życia, mogą mieć trudność z adaptacją do życia w dwóch domach – potrzebują bardzo stałego rytmu i silnego poczucia jednego, stałego miejsca. Badania i praktyka pokazują, że model ten najczęściej stosowany jest dla dzieci od ok. 6–7 lat wzwyżprawomocna.pl. Niemowlętom i przedszkolakom częste zmiany opiekuna mogą zaburzyć poczucie bezpieczeństwa, chyba że rodzice wyjątkowo zgodnie współpracują i dziecko jest do tego stopnia zżyte z obojgiem, że codzienność z każdym z nich osobno mu nie szkodzi. W każdym razie sądy ostrożniej podchodzą do opieki naprzemiennej przy bardzo małych dzieciach, natomiast chętniej orzekają ją wobec dzieci starszych, jeśli warunki są spełnione.
   

Jeśli te wszystkie warunki są spełnione, opieka naprzemienna może być świetnym rozwiązaniem – dziecko ma mamę i tatę na co dzień, nie traci kontaktu z żadnym z nich, rodzice dzielą się obowiązkami, a nierzadko również finansowym ciężarem wychowania w sposób bardziej zrównoważony. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to model dobry dla każdego. Wymaga dojrzałości i wzajemnego szacunku rodziców, którzy muszą odłożyć osobiste urazy na bok i naprawdę ściśle współpracować przez wiele lat. W polskim społeczeństwie opieka naprzemienna dopiero zyskuje na popularności – nadal dominującym modelem jest opieka sprawowana głównie przez jednego z rodziców (najczęściej matkę) z regularnymi kontaktami drugiego rodzica. Niemniej, jeśli w Twojej sytuacji opieka naprzemienna wydaje się możliwa i korzystna, warto rozważyć takie rozwiązanie. Sąd na pewno przychyli się do niego, jeśli wykażecie wspólnie z drugim rodzicem, że dobro dziecka będzie na tym zyskiwać.
 

Dlaczego warto skorzystać z pomocy prawnika lub detektywa?
 

Sprawy o opiekę nad dzieckiem są na tyle skomplikowane i delikatne, że często wymagają profesjonalnego wsparcia. Rodzic działający samodzielnie bywa narażony na emocje, błędy proceduralne czy trudności w zebraniu dowodów. Dlatego rozważ, jak mogą Ci pomóc następujący specjaliści:
 

Pomoc doświadczonego prawnika
 

Adwokat lub radca prawny specjalizujący się w prawie rodzinnym może okazać się nieocenionym wsparciem. Przede wszystkim, prawnik pomoże Ci zrozumieć meandry procedury – wytłumaczy, jakie masz prawa i obowiązki, jakie dokumenty złożyć, w jakich terminach. Co więcej, opracuje wraz z Tobą strategię procesową. Jako osoba z zewnątrz, patrząca chłodnym okiem, oceni mocne i słabe punkty Twojej sprawy. Podpowie, jakie dowody warto zebrać, jak odpierać zarzuty drugiej strony, na co kłaść nacisk podczas zeznań. Będzie też Twoim głosem w sądzie – to on zada pytania świadkom, przedstawi argumenty prawne, zareaguje na ewentualne uchybienia proceduralne. Dzięki temu Ty możesz skupić się na merytorycznym przedstawieniu swojej sytuacji, a nie martwić formalnościami.

Warto też pamiętać, że druga strona najpewniej zatrudni prawnika – dziś jest to bardzo częste w sprawach rozwodowych i około rozwodowych. Pójście do sądu bez własnego pełnomocnika, gdy naprzeciw stoi profesjonalista, może postawić Cię na straconej pozycji. Adwokat zadba, by Twoje prawa procesowe były przestrzegane i by żadna ważna okoliczność nie została pominięta. Co więcej, prawnik doda Ci pewności siebie – mając u boku eksperta, poczujesz się raźniej w stresującej sytuacji rozprawy.

Nie bez znaczenia jest też wsparcie emocjonalne ze strony prawnika. Dobry adwokat w sprawach rodzinnych pełni często rolę pewnego rodzaju “coacha” – uspokaja klienta, tłumaczy, czego się spodziewać, odradza pochopne działania podyktowane emocjami. Dzięki temu masz większą szansę nie popełnić błędów, o których pisaliśmy wyżej – Twój pełnomocnik będzie Cię hamował przed nierozsądnymi posunięciami. Oczywiście, zatrudnienie prawnika to koszt, ale stawką jest przecież przyszłość Twojego dziecka. Wiele osób uznaje, że w takiej sytuacji warto zainwestować w specjalistę, by zwiększyć swoje szanse na wygraną.
 

Wsparcie prywatnego detektywa
 

Pomoc licencjonowanego detektywa w sprawach rodzinnych jest mniej oczywista, ale w niektórych sytuacjach bywa niezwykle przydatna. Detektyw przede wszystkim może pomóc w zgromadzeniu dowodów, do których trudny dostęp ma zwykły obywatel. Oczywiście działania detektywistyczne muszą mieścić się w granicach prawa – prywatny detektyw nie może np. zakładać podsłuchów w domu bez zgody czy naruszać prywatności w sposób sprzeczny z przepisami. Może natomiast prowadzić obserwację w miejscach publicznych, zbierać informacje i dokumentować zachowania osób.
 

W kontekście sprawy o opiekę, detektyw bywa angażowany np. gdy istnieje podejrzenie, że jeden z rodziców niewłaściwie opiekuje się dzieckiem lub działa na jego szkodę. Przykładowo, jeśli obawiasz się, że podczas czasu spędzanego z drugim rodzicem dziecko jest zaniedbywane (np. pozostawiane bez opieki, świadkiem libacji alkoholowych, itp.), detektyw może spróbować to udokumentować. Może śledzić, czy rodzic zabiera dziecko w niewłaściwe miejsca, czy przestrzega godzin opieki, jak zachowuje się w miejscach publicznych z dzieckiem. Zebrane przez detektywa materiały – zdjęcia, nagrania, notatki z obserwacji – mogą zostać wykorzystane jako dowody w sądzie, a sam detektyw może zostać wezwany jako świadek, by potwierdzić autentyczność i rzetelność zebranych informacji.
 

Inna sytuacja, w której detektyw może pomóc, to ustalenie faktów ukrywanych przez drugą stronę. Może np. sprawdzić, czy adres podawany przez Twojego ex w sądzie jest prawdziwy (jeśli unika kontaktu), czy nie nadużywa on pewnych używek, z kim się spotyka (ważne np. gdy masz obawy co do nowego partnera drugiego rodzica i wpływu tej osoby na dziecko). Rzecz jasna, sąd ocenia dowody krytycznie, ale profesjonalnie sporządzony raport detektywistyczny może pomóc wykazać np. rażące zaniedbania czy naganne zachowania drugiej strony. Zdarza się również, że już sama świadomość, iż działa detektyw, dyscyplinuje nieco niesumiennego rodzica – zaczyna bardziej przykładać się do opieki, by nie dać się przyłapać na czymś, co mogłoby być dowodem przeciw niemu.

Oczywiście nie każda sprawa wymaga angażowania detektywa. W wielu przypadkach dowody dostarczają świadkowie z otoczenia dziecka lub instytucje (np. szkoła, policja, opieka społeczna). Jednak jeśli czujesz, że brakuje Ci twardych dowodów na coś, co intuicyjnie wiesz (np. że drugi rodzic źle traktuje dziecko, ale trudno to uchwycić), rozmowa z doświadczonym detektywem może pomóc ocenić, czy zdobycie takich dowodów jest możliwe i legalne.
 

Na koniec pamiętaj: sprawa o opiekę nad dzieckiem to nie bitwa, którą trzeba wygrać za wszelką cenę, lecz proces, w którym najważniejsze jest zabezpieczenie dobra Waszej pociechy. Przygotuj się rzetelnie, korzystaj z dostępnej wiedzy i wsparcia – dzięki temu zwiększysz szanse na rozwiązanie pomyślne dla dziecka. Jeśli czujesz, że potrzebujesz jeszcze bardziej szczegółowej instrukcji działania, sięgnij po nasz kompleksowy przewodnik.
 

Sprawdź e-book: Jak przygotować się do walki o opiekę nad dzieckiem – praktyczny przewodnik krok po kroku, który krok po kroku przeprowadzi Cię przez cały proces, podpowiadając rozwiązania i ostrzegając przed pułapkami. Dowiesz się z niego m.in., jak ułożyć plan wychowawczy, jakie dowody są najcenniejsze oraz jak zadbać o swoje prawa rodzicielskie po rozwodzie. Nie zostawiaj tak ważnej sprawy przypadkowi – zdobądź wiedzę i bądź o krok do przodu. Pobierz e-book i zawalcz o swoje dziecko z najlepszym możliwym przygotowaniem!